На денешен ден пред 29 години почина Блаже Конески

.

Блаже Конески е роден во село Небрегово, Прилепско, каде живеел до својата осма година. Потоа, целото семејство се преселило во Прилеп и таму Конески учел основно училиште и нижа гимназија. Виши класови гимназија завршил во Крагуевац, а студиите по славистика ги започнал во Белград, а ги завршил во Софија 1944 година.

По ослободувањето дошол во Скопје и развил богата културна и научна дејност.

Како научник-славист, тој ги направил најголемите чекори за македонскиот литературен јазик. Учествувал во комисијата за азбука, учествувал во составувањето на првиот македонски правопис, ја напишал Граматиката на македонскиот јазик, Историјата на македонскиот јазик, тој е еден од составувачите и главен редактор на Речникот на македонскиот јазик (во три тома).

Освен со научна, Конески се занимава со творечка, препејувачка, есеистичка и критичка дејност.

Во 1945 г. се појавува неговото прво поетско дело „Мостот“, со мотив од изградбата на земјата; 1948 г. збирката „Земјата и љубовта“ – песни со патриотски и борбени чувства, карактеристични за првата фаза на повоената македонска поезија; 1953 г. збирката „Песни“, каде се свртува кон себе, кон својата интима.

Следуваат збирките: „Везилка“, циклусот „Стерна“, збирката раскази „Лозје“. Ги напишал и збирките песни: „Записи“, „Стари и нови песни“, „Чешмите“, „Послание“, „Цркви“, „Златоврв“, „Сеизмограф“, „Небесна река“ и „Црн овен“.

Конески беше почесен директор на неколку универзитети, а во негова чест, денес Филолошкиот факултет го носи името Блаже Конески.

Во првите песни на Блаже Конески среќаваме родољубиви мотиви како реакција на штотуку завршената Револуција.

Тие песни се блиски до народот, татковината е реален поим, татковината живее во него и во секој наш човек, тој ја гледа, ја разбира и ја прифаќа, ја оживува нејзината историја, традиција, бит и ги поттикнува родољубивите чувства.

Типична, во оваа смисла е антологиската песна „Тешкото“.

Во поемата составена од десет строфи од по осум стиха, поетот преку традиционалното оро Тешкото, ја искажал својата љубов кон татковината.

Песната започнува со растреперената душевна состојба на лирскиот субјект кога ќе ги слушне првите звуци на орото. Му навираат солзи, му „иде да плаче ко дете“, зашто тие звуци го потсетуваат на татковината и на нејзиното минато.

Во продолжение, со мирен, спокоен тон, како што започнува орото, поетот ја ткае својата песна. Старците први се фаќаат и го започнуваат орото со мирен и бавен чекор, но ’рзнувањето на тапанот го забрзува ритамот во кој се приклучуваат и младите кои го лулаат орото и ја завртуваат земјата.

Орото и неговиот народ се едно исто. Во орото е вткаена исконската сила на нашата земја, во него шумат реките, рика дивиот ветар, шепнат узреаните жита, во него е вткаена душата на народот.

Минатото, лирскиот субјект го споредува со синџир на робја, долговековното ропство е мрачно, ужасно и крваво. Но, народот поведува „бујно, бунтовничко оро“ што ќе доведе до посакуваната слобода. Песната завршува оптимистички, иднината е во посветли бои и трипати подобра од минатото.

(„Земјата и љубовта“)

О тешкото! Зурли штом диво ќе писнат,

штом тапан ќе грмне со подземен екот —

во градиве зошто жал лута ме стиска,

во очиве зошто ми навира река

и зошто ми иде да плачам ко дете,

да превијам раце, да прекријам лик —

та гризам јас усни, стегам срце клето,

да не пушти вик.

.

О тешкото! Старци излегуваат еве,

на чело им мисла, во очи им влага

и првиот чекор по меката трева

е мирен и бавен, со здржана тага.

но, ’рзнува тапан и писок се крева

и молнија светнува во секој глед,

и напред се пушта, се стрелка, се слева

стегнатиот ред.

.

До старците момци се фаќаат скокум;

не издржа срце — сив сокол во клетка,

не издржа пламен жив потулен в око,

не издржа младост што сака да летне!

Се залула оро! Се заврте земја,

и чиниш — се корне стресениот век,

и околу трпнат ридиштата темни

и враќаат ек.

.

И божем се врасло кипнатово оро

со исконска сила за земјава наша

и во него шуми на реките зборот,

и во него рика див ветар и страшен

и во него шепнат узреани житја

и вечерен мирис се разлева тих,

и земјата дише во пролетна ситост

со запален здив.

.

И душата, чиниш, на родот мој мачен

во тешково оро се уткала сета —

век по век што трупал се попуст и мрачен

од крвава болка, од робија клета,

век по век што нижел од корава мисла

за радосна челад, за слободен свет,

од песна — за љубов што гине со пискот

ко жерав во лет.

.

О, тешкото! Кога во молк те гледам,

на очиве магла ми напаѓа сура,

и одеднаш — в бескрај се растега редот

и ридја се губат в пустелија штура —

и еве кај иде од маглата матна

сè сенка до сенка, сè еден до друг —

во бескрајно оро син оди по татка,

по деда си — внук.

.

Времињата мрачни се нивното поле,

и нивната свирка — на прангите ѕвекот,

а главите им се наведени доле,

и покроце врват — сè чекор по чекор.

О, времиња, што ве в мрак родот мој минал,

кој збор ќе ми најде за вашата стрв?!

Кој збор ќе ми најде за ужасот зинат

над пустош и крв?!

.

Кој број ќе ми каже на лутите рани,

на пламнати ноќи, на пеплишта пусти,

кој на срце болки ќе изреди збрани,

и на очи солзи, и клетви на усти.

О тешкото! Синџир ти беше на робја,

од калеши моми и невести ред,

со врзани раце со плен што ги погнал

насилникот клет.

.

О, тешкото! Синџир ти беше на робја,

дур не стана народ во листена гора,

сè дури со јадот од векови собран

не поведе бујно, бунтовничко оро!

Се залула танец низ крвје и огон,

и повик се зачу и грмеж во чад —

те разнесе сегде бунтовната нога

по родниот кат.

.

О тешкото! Сега по нашите села

во слобода првпат штом оро ќе сретам,

зар чудно е — солза да потече врела,

зар чудно е — жалба јас в срце да сетам?!

Од вековно роропство, мој народе, идеш

но носиш ти в срце дар златен и пој.

Пченицата твоја триж плодна ќе биде,

и животот твој!

.

---

Инспирирани од народното творештво, од митското минато на нашиот народ, од историјата, легендата, Конески ќе напише неколку песни во кои тоа минато ќе го осовремени, ќе го доближи до сегашноста и ќе го поистовети со денешнината.

Спојот на минатото и сегашноста најубаво го изразил во песните: „Стерна“, „Одземање на силата“, „Болен Дојчин“ и др.

(Прочитај повеќе за народната и песната на Блаже Конески – Болен Дојчин.)

(„Марко Крале“)

Во мотото на песната е цитиран извадок од легендата за Марко Крале кој под Марковите Кули изградил стерна за да ја запре водата да не го исполни Прилепското Поле и од него да направи езеро.

Оваа легенда го инспирирала поетот да напише песна за човекот кој постојано се обидува да се бори против невидливите сили што се пластат во неговата душа. За човекот, кој е подготвен да се бори и со непобедливото, за успехот во тие борби, кој иако краткотраен, сепак создава чувство на супериорност. Тоа чувство е навистина убаво, но не е конечно, ни вечно. Секогаш, некаде скриен е сомнежот и стравот од следниот неуспех, но и надежта за повторни победи.

Песната е рефлексивна, мисловна, со испрекинат стих. Богатата, едноставна лексика е карактеристична за оваа, но и за сите песни на Блаже Конески.

Овие почетни стихови се употребени уште еднаш како рефрен на песната. Употребувајќи аугментативни (за зголемување) форми на зборовите, силината на Марко Крале ја изедначува со силата на обичниот човек, а него – со себе. Исплашен од незапирливата сила на водата, од звукот што постојано го слуша како баботи, силата која притаено го чека својот час кога сите ќе бидат спокојни и неподготвени – човекот не може да заспие. Тој мора да оди и да направи нешто. Со натчовечки, Кралимаркови сили успева да ја затне стерната.

Колку ликував

дека ја задавувам до мртовечко отпуштање,

дека се послаб иде нејзиниот глас

од подземјето,

како да липа и да моли милост.

Восхитен од победата, човекот ликува од среќа што успеал да ја совлада препреката, што успеал во натчовечкиот подвиг. Но, радоста е краткотрајна, бидејќи сомнежот и стравот повторно се јавуваат.

 … кога се исправив сосем простум

 и вдишав со сета душа воздух и тишина;

чув —

некој под земи, далеку, се кикоти,

како да ја прекрил устата со дланка.

Истрпнав.

И така сè од почеток. Повторно ги преживува своите стравови и неспокојства. Повторно не може да заспие, зашто знае:

…таа расте.

Таа го чека само својот час —

да биде глуво и спокојно и темно кога ќе рикне,

ќе се оттиши,

ќе гргне, да поклопи, да подави, да повлече,

да се успокои во ширината.

Немирот, желбата за успех, за себедокажување, за себенадминување присутна во секој човек е всушност желбата за слобода, за мирна и просперитетна иднина.

---

(„Песни“)

Ти којшто толку време мина

под малтерот на ѕидот мрачен,

пак слободен си в простор зрачен

— о сине тих на мисла сина —

со живот пак ти гори видот

и зори како небо ѕидот.

.

Но таа лика што се крие

под малтерот на мојте гради

и — утеха од дните млади —

по убост како сестра ти е,

не, нема мајстор да ја спаси,

со мојот живот ќе се згаси.

.

Инспирација за оваа песна е фреската во црквата Света Софија. Таа оживеана фреска на која ѝ се обраќа лирскиот субјект е симбол на минатото, на вечното, на нашата историја.

Но, вториот дел на песната е рефлексивен и во него субјектот пее за својата младост и за минливоста на животот.

Двата дела на песната, Конески мајсторски ги спојува во целина, споредувајќи го ликот на ангелот со својата душа (под малтерот на ѕидот мрачен – под малтерот на мојте гради), но сепак спротивставувајќи ги како вечност (ангелот) и минливост (својот живот).

Извор: https://makedonskijazik.mk/2012/01/%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D0%B5-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8.html